Marjolein van Herten & Pieter-Merel Brouwer
Cultuurwetenschappelijk artikel in ‘LOCUS’ (Dossier ‘Chimaera’s en andere dieren’).
LOCUS 2025
Samenvatting:
Waar mensen leven, leven ratten. De mens heeft de rat verschillende eigenschappen toegedicht: meestal zijn die negatief (het zouden ziekteverspreiders en kannibalen zijn), maar soms ook positief (slimme dieren die zich goed weten aan te passen om te overleven). Vanwege de aanwezigheid van de rat in het leefgebied van de mens en de sterke connotaties die mensen bij het dier hebben, komt het dier veelvuldig voor in allerlei cultuuruitingen. Naast verhalen waarin ratten als dier een rol spelen, zijn er ook andere vertellingen, met name fabels en verhalen voor kinderen, waarin meer antropomorfe ratten voorkomen. Tot slot zijn er verhalen te vinden waarin de rat hybride vormen aanneemt.
In dit artikel onderzoeken we specifiek de rat-mens-chimeer in westerse cultuuruitingen. Vertrekkend vanuit de monster theory bestuderen we allereerst het personage Brown Jenkin(s), dat in 1933 in de weird fiction opduikt en later terugkeert in de postmoderne new weird-stroming. Daarnaast bestuderen we de geëvolueerde ratmensen (rensen) in De verwoesting van Hyperion van Hugo Raes (1978). De voornaamste angst die de door ons onderzochte rat-mens-chimeren vertegenwoordigen, is het verlies van de gevestigde menselijke orde, die als hoge cultuur wordt beschouwd.